Text mit freundlicher Genehmigung von Hans-Hinrich Kahrs, Alfstedt-Bredemehe

Hier in Alfst’ sünd jüst junge Lüüd ut Brasilien to Besöök. Se mokt hier för veer Weeken lang eenen Sprookkurs und goht dann wieter in annere Familien enerwegens in Düütschland un blievt dor för een Johr. Gesa Müller un Eva Maria Hinck hebbt dat organisiert, de sünd sülvst beide för een Johr in Amerika un Costa Rica ween. Un fief Jungs un Dierns ut Verbier in de Schweiz sünd nu ook jüst för twee Weeken hier, dormit se hier een beten Düütsch liernt, weil tohuus jo blots Französisch schnackt wierd.

„Reisen bildet“ heet dat vodoog, de jungen Lüüd schöllt und wöllt al rut, sick naher in een Würd torecht tofinnen wo een mit Fernsehen  un Internet von’t egen Sofa ut meist in jede Eck von den Globus kieken kann. In diese „globalisierte“ Würld hangt allens tohoop un doch bruukt jeder Familie, Frünn, de bekannte Ümgegend wat Heimat utmoken deit.

Dat wör vör einige hunnert Johren nich anners. Aver Reisen – wohin? Un womit? To Foot oder mit Peer un Wagen kunn een vörwärts komen. Utwannern un een nee’e Existenz wiet af von tohuus opboorn? Wo schull dat gahn? De eersten de – ook von Düütschland – utwannert sünd, hebbt Amerika mit besiedelt, von de Pilgrimsfather 1620 bet to de Unabhängikeit Anfang 1800 sünd vör allem wegen ehren Globen wechgohn, denn se hier nich leven dröffen. Aver dorto müss een free ween, Güld hebben, sick utkinnen. Un dat wöörn de wenigsten. Ok hier in Alfst.

De Franzosen wöörn jüst in Stood intogen (18.6.1803) un op de Dörper broch dat Dagwark kuum soveel in, dat de Lüüd satt wiern dän un de veel to hogen Stüern betahlen kunnen: In Alfst geev dat 7 Vullhööf, de harrn bet to 50 Morgen Ackerland, 9 Halvhööf, 3 Drittelhööf, 10 Viertelhööf, 18 Anbuern de von een Hoff een Stück Land kregen harr un 15 Hüüslingslüüd. De Vullhööf sünd woll de öllsten Hööf ween un af un an is dor een Anbuernstä von afgohn, oder een Hoff deelt worrn, wenn enn von de Jungens flietig un stark wöör un sick dörsetten kunn. De Hööf güngen an den öllsten Söhn un de annern Kinner müssen sehn, dat se as Knecht un Deenstdeerns enerwegens Arbeid kreegen. Aber de Arbeit wöör knapp. Un de Bevölkerungszahl nöhm to. In Alfst hebbt 1691 105 Lüüd wahnt, 1801 wöörn dat al 217. Wenn dat jümmer miehr worrn, wo schull een denn hin? In de annern Dörper sehg dat jüst so ut. In de Stadt geev dat för de Dörpslüüd al lang keen Arbeit. Un in’t Moor tögen de Geestlüüd ook nich.

Üm 1770 hett de Moorkommissar Findörp de Siedlungen Ostendörp (1764/68), Mehdörp (1777), Nee’ndamm un Hönau (1785) un Isheim (1783) anleggt, aaver glöövt nich, dat sick dor een von de Alfster Knechten üm seen Stä to’n siedeln beworben harr. De wüssten, wo suur dat Arbeiden in’t Moor wöör. In Mehdörp hett eerst twintig Johr later Dierk Müller von den Hoff Nr. 4 hier in Alfst de Stä von den Moorkommissar Findörp köfft hett, as de 1792 dodbleven wöör.

In Amerika bruken se na de Unabhängigkeit (1776), Lüüd de dat Land bewirtschaften dään. De do rover kömen, dröffen bet Anfang 1800 kostenlos mit een Schipp komen, wenn se sick verplichten dän för miehrere Johren för bi een Dienstherrn to arbeiden. Dit „redemtion system“ geev jün de Möglichkeit, sick lichter intogewöhnen, de Spraak to lehren un glieks een Arbeit to hebben von de se leben kunnen.

Aver bet 1814 geev dat hier een Utwannerverbot un dorüm güng dat eerst dorna vörwarts.

De Allmend in de Dörper worr oplöst, un in Alfstedt sünd 1821 de 972 Morgen Land opdeelt worrn, wo vörher de Keih un Schaap lopen hebbt. Opdeelt worr dat op de Buern, de vöher ook Land harrn. Dor geev dat noch weniger Arbeid vör de de keen Land harr nun kuum wat to bieten.

Dat is een Hauptgrund, worüm de Lüüd von de Geest utwannert sünd. De Utsicht, een Stück Land ünnern Ploog to nehmen, hett de Buernjungs un Knechten un Deenstdeerns dorhin brocht. Dor kunnen se dat wat se hier liernt harrn goot bruken, denn dat Klima in Nordamerika wöör meist so as hier.

Een annern Grund uttowannern wöör, dat de Süldoten, de dat Land hier besett hölen, nich blots Stüern feddern dään. Nee, se sochten ook junge Kierls de se mitnehmen dään un to Süldoten maken dään. So mennich een hett sick versteken, dat he nich mitmüsst un sein Leven enerwegens in’n Kriech laten dä.

Weil üm  1820 dat Leben hier ook düür wöör, de Aarnt slecht un de Lüüd hungrig, hebbt miehr Moot funnen uttowannern. De föhren mit een Schipp toeerst von Bremen oder Hamborg ut over den groten Diek. Toeerst güng dat mit een Seilschipp oder ook mol een Walfänger na Amerika. As de Weser jümmer miehr versannen dä, un de groten Scheep nich mol bet na Vegesack kömen, hett de Bremer Bürgermeister Johann Smidt von den König von Hannover een Stück Land an de Geestemünd‘ afhannelt. 1827 hebbt se anfungen un 1830 den Bremer Haben fertigkregen.

Dat snackt sick natürlich rüm und de Haben höör gau to de gröötsten Utwannerhabens. De Reis güng von Bremen un Bremerhaben ut over Le Havre in Frankriek un denn na New York oder ook na New Orleans. Naher föhren se ook von Cuxhaben ut los. Von Hamborg ut seilen de Scheep eerst na Liverpool un den wieter over dat grote Water.

Dat Feber na de nee’e Würld kreeg ok de Lüüd in uns Karkengemeen faat. Pastor Harms hett dat för de Tied von 1824 bet 1883 opschreven un dorbi meist veerhunnert Lüüd ut dat Karkspill Oerel opnöhmt. Ungefiehr 100 Lüüd sünd in de Tiet von 1841 bet 1883 ut Alfst utwannert. To Haupsook natürlich Lüüd de nix harrn, Kohlhader, Knechten, Deerns, manchmaal reis een ganze Familie, machnmaal alleen. Faken sünd Geschwister nakomen, Lüüd sünd ook wöör trüggkamen oder hebbt jüm ehr Familien nahaalt.

Dat Utwannern köst Güld. De Seilscheep bruken veer Weeken oder wenn de Wind slecht stünn ook mal acht Weeken för de Overfohrt. Weil dat Güld knapp wöör hebbt se op de Scheep dat Twüschendeck, wat twüschen Oberdeck un Laderuum för de Utwannerer intagen. Eng wöör dat dor, fief Lüüd müssen sich de Stockbetten deelen, Kinner kregen keen extra Plätze, Dische un Stöhl geev dat nich, de Gepäckstücken stünn in’n Weg, und nich eemal kunn een dor de Sünn sehn. Dat Eten wöör slecht, dai Drinkwater oolt un de Krankheiten nich wiet. Vör allem de englische Scheep, de woll billig wöörn, harrn schienboor den geringsten Komfort.

Ungefiehr 40 Louisd’dor müssen se för de Overfohrt betahlen.

Weil de Seilscheep nich op den Dag genau ankömen, hebbt se 1850 in Bremerhaben een Utwannererhuus boot, 2000-3500 Lüüd kunnen dor in overnachten.

1857 hett een Koopmann Meyer ut Bremen den Norddüütschen Lloyd gründt, de wöör naher een van de gröttsten Reedereien. De setten blots Damper in, de bruken blots noch twee Weeken un naher blots noch negen Doog. Disse Scheep worrn extra för den Passagierverkehr boot harr Waschrüüme un ook in dat Twüschendeek soveel Komfort, dat de Overfohrt nich miehr lebensbedrohlich wöör.

As den Nafraag jümmer grötter worr, na de Plätze stöllen ok de Amerikaner Ansprüche. Nich jeder de hier afhauen wull oder müss, worr dor giern sehn. Jeder de utwannern wull, müss enen Fragebogen utfülln. Toeerst müssen se 12, naher veerteihn und seit 1907 27 Fragen beantworten, wokeen de Overfohrt betahlt harr un ob he miehr oder weniger as 50 Dollar bi sick harr ob man een Rovolution anzeddeln wullen oder för Polygamie wöör un mit miehr as een Fro tohoop leven wull. Dat wöörn blots veer von de Fragen. Wenn een nich na de Mütz von de Inwanderungsbehörden wöör, worr een wöör trüggschickt.

Jeder de trüchschickt worr, müss op Kösten von de Rederee wöör reisen, dorüm hebbt de Schiffahrtsgesellschaften in Bremen oder Bremenhaben al kontrolliert. Naher müss jeder eenen Bürgen hebben de för den de inwannern wull, gootseggen dä.

Wenn een over Castle Garden und ab 1892 over Ellis Island inreist wöör, güng dat wieter. Wohen in een Land wo een nüms kinnt, de Spraak nich snackt un ook genoog Lüüd rümloopt de anners een over’t Ohr hauen wöllt. De meisten hebbt to Anfang op’n Lannen wohnt un in de Landwirtschaft arbeidt, as to Huus.Veele sünd dorhin gahn wo annere Düütsche wöörn, oder naher Verwandte al leben dän. Dor hebbt se nee Gemeenschaften opboot, plattdütsche Vereene gründt und veeles von Kultur wat se von tohuus kinnen dän, bewohrt. Aver na un na sünd de Utwannerer in de Stadt so as New York bleven un hebbt jüm ehr Glück dor versocht.

De Amerikautwannerer stöllen de gröötste Gruppe un moken over 90% von alle Utwannerer ut. Twüschen 1820 un 1920 sünd ungefiehr 5,5 Millionen Düütsche in de USA utwannert. Een poor Lüüd ut de Oereler Karkengemeen sünd twüschen 1824 un 88 ook na Australien gahn.

De drüdde Utwannerungswelle sett‘ bi’n ersten Würldkrieg an und güng bet in de föfftiger Johren. Wirtschaftliche Gründe mit de Inflation in de Twintiger Johren und de politische Situation in de dörtiger Johren möögt de Grund dorför ween hebben. Na den tweiten Würldkrieg hebbt veele versocht ehr Glück in de nee’e Würld maken as tohuus noch allens in Schutt un Aschen leeg un ook hier in Alfst‘ jeder deilen müss mit de veelen Flüchtlinge de jüm ehr Heimat verlaten müssn. Aver erst 1951 dröffen de Düütschen wöör na Amerika in reisen. De meisten hebbt den Fleiger nahmen, de al billiger wöör as dat Schipp. Un vondoog kummt een blots mit Glück over der Verlosung von de greencard dorin. Dat sünd blots een poor Zahlen und Informationen. Dat wichtige sitt aster disse Zahlen un dat seht ji hier in de Utstellung. Alfster Familien hebbt Fotos, Geschichten, Breefe von jüm ehr Verwandten tohoopsocht, um wissen, wat utwannern okk heit.

Utwannern heit nich blots afreisen und wat beleven.

Utwannern dat heit de Familie, Frünn un Heimat trügglaten. Vor 150 Johren bedüüd Utwannern, de Leevsten tohuus niemals wörtosehn. Woveel höört dorto, sick to so een Reis to besluten? Woveel Tranen, woveel an Bangen un Höpen liggt dorin? Wi könnt dat blots ahnen.

Aver van de Freid un den Stolt, wenn eener dat schafft hett, sick wiet weg wat optoboon, ok dat süht een op de Biller un Dokumente hier in de Utstellung. Dorvon kriegt wi al een leit beten af wenn wi uns dat ankieken doot und dinkt, dat sünd ook welk ut Alfst, dat sünd welk von uns Lüüd.

Wenn de Familien, de Verwandte irgendwo in Oversee hebbt, jüm von disseVeranstaltung schrieft seggt jüm ruhig, de Alfster sünd stolt op dat wat se schafft hebbt. Denn de Wuddeln von disse Familien, de höört to jüm ehrn Stammboom, un de Wuddeln, de liggt hier in Alfst‘ wo se maal leevt hebbt. Ohne de Wuddeln kann ook keen oolen Boom nich leben. Dorüm laat uns de Utstellung nehmen, üm de Utwanderergeschichten von ehemalige Alfster Lüüd wietertoverfolgen, denn de höört to de Wuddeln von uns Dörpgeschichte, de wi mit disse Veranstaltung pleegt hebbt.

Un dorto hüürt natürlich ook de Toversicht, dat junge Lüüd ut uns Dörp ook vondoog und morgen rut in de Würld teihn köönt un dor ehrn Weg mookt, för twee Weeken, för een Johr oder för jümmer. 

Hier geht’s zur Ausstellung